کد مطلب:99170 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:586
و الذی حفظ الناس عنه علیه السلام من خطبه فی سائر مقاماته اربعماه خطبه و نیف و ثمانون خطبه یوردها علی البدیهه و تداول الناس عنه قولا و عملا.[1]. برخی از كسانی كه در كتب فهارس به عنوان جامع و گردآورنده خطب و قضاوهای حضرت امیر علیه السلام معرفی شده اند از این قرار است: 1- عبیدالله بن ابی رافع: شیخ طوسی در فهرست گفته است: عبیدالله بن رافع (رض) كاتب امیرالمومنین علیه السلام له كتاب قضایا امیرالمومنین علیه السلام.[2]. 2- زید بن وهب جهنی: شیخ طوسی در فهرست نوشته است: زید بن وهب له كتاب خطب امیرالمومنین علیه السلام علی المنابر فی الجمع و الاعیاد و غیرها.[3]. [صفحه 154] 3- محمد بن قیس بجلی: شیخ الطائفه درباره اش گفته است: محمد بن قیس البجلی له كتاب قضایا امیرالمومنین علیه السلام.[4]. 4- اصبغ بن نباته: در فهرست شیخ آمده است: الاصبغ بن نباته كان من خاصه امیرالمومنین علیه السلام و عمر بعده و روی عهد مالك الاشتر الذی عهد الیه امیرالمومنین علیه السلام لما ولاه و مصر و روی وصیه امیرالمومنن الی ابنه محمد بن الحنفیه.[5]. 5- اسماعیل بن مهران: شیخ طوسی درباره اش گفته: لقی الرضا علیه السلام و روی عنه و صنف مصنفات كثیره منها خطب امیرالمومنین علیه السلام.[6]. 6- ابواسحاق ابراهیم بن هاشم قمی: شیخ در فهرست گوید: انه لقی الرضا علیه السلام و الذی اعرف من كتبه النوادر و كتاب قضایا امیرالمومنین علیه السلام.[7]. 7- صالح بن ابی حماد رازی: نجاشی درباره اش گوید: لقی ابالحسن العسكری علیه السلام له كتب منها كتاب خطب امیرالمومنین علیه السلام.[8]. 8- هشام كلبی (م 206 ق): نجاشی گوید: كان یختص بمذهبنا... و له كتب كثیره منها كتاب الخطب.[9]. ابن ندیم در الفهرست تصریح كرده كه وی جامع خطب امیرالمومنین علیه السلام بود.[10]. [صفحه 155] 9- ابراهیم بن نهمی: شیخ و نجاشی گفته اند: له كتب منها كتاب الخطب.[11]. 10- ابوالحسن علی بن محمد مدائنی (م 225 ق): صاحب روضات درباره اش گفته است: ابوالحسن المدائنی الاخباری صاحب كتاب الاخبار و التواریخ الكثیره التی تزید علی ماتی كتاب منها كتاب خطب امیرالمومنین علیه السلام.[12]. 11- عبدالعزیز جلودی: نجاشی در رجال گوید: له كتب قد ذكرها الناس منها كتاب مسند امیرالمومنین... كتاب خطبه، كتاب شعره، كتاب قضاء علی، كتاب رسائل علی، كتاب مواعظه، كتاب الدعاء عنه.[13]. 12- عبدالعظیم حسنی: نجاشی گفته است: له كتاب خطب امیرالمومنین علیه السلام.[14]. 13- ابراهیم ثقفی (م 283 ق): نجاشی می گوید: و له تصنیفات كثیره انتهی الینا، منها كتاب رسائل امیرالمومنین علیه السلام و اخباره... كتاب الخطب السائره.[15]. 14- محمد بن خالد برقی: در رجال نجاشی آمده: له كتب منها كتاب الخطب.[16]. 15- محمد بن احمد كوفی صابونی: نجاشی درباره اش گوید: له كتب منها كتاب الخطب.[17]. [صفحه 156] 16- محمد بن عیسی اشعری: درباره اش گفته اند: دخل علی الرضا علیه السلام و سمع منه و روی عن ابی جعفر الثانی، له كتاب الخطب.[18]. 17- جاحظ (م 255 ق) صد كلمه از كلمات قصار حضرت را گردآورده با عنوان «مطلوب كل طالب من كلام امیرالمومنین علی بن ابی طالب» و گفته است: كل كلمه منه تفی ء بالف من محاسن كلام العرب. این صد كلمه با سه شرح از ابن میثم، رشید وطواط و عبدالوهاب به چاپ رسیده است.[19]. همچنین علامه تهرانی در الذریعه تعداد قابل توجهی، از اصول، كه حاوی خطب حضرت امیر بودند را فهرست كرده است.[20]. این نمونه ای بود از معرفی كسانی كه در صدد جمع خطب و رسائل حضرت امیر برآمدند و به اجمال دانسته می شد كه گردآوری خطب، رسائل، كلمات قصار و قضایای حضرت امیر علیه السلام، از دوره های نخست مورد توجه بوده و نویسندگان بسیاری بر آن همت گماشته اند. این امر پس از سیدرضی نیز متداول بوده است: 1- عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی (م 510 ق) در كتاب غررالحكم یازده هزار و پنجاه كلمه از كلمات قصار حضرت را گرد آورد. 2- ابوعبدالله قضاعی (م 454 ق) در كتاب دستور معالم الحكم و ماثور مكارم الشیم قسمتی از كلمات حضرت را در نه باب جمع كرد.[21]. [صفحه 157] 3- طبرسی (م 548 ق) نیز كتاب نثر اللئالی را نگاشت و سخنان حضرت را به ترتیب حروف الفبا گرد آورد.[22]. 4- ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه 1000 سخن از كلمات قصار حضرت را گردآورده است.[23]. سیدرضی با دسترسی به منابع پیشینیان كه تعدادی از آنها شمارش شد و تا حمله طغرل بیگ به بغداد و آتش زدن كتابخانه ها، موجود بود، با ذوق سرشار ادبی خویش و وسعت اطلاعات بخشی از آن را گزینش كرد. بدین جهت در مقدمه می گوید: ... با اینهمه ادعا نمی كنم كه همه سخنان امام را فراهم آورده ام و آنچه در این سو و آن سو بوده جمع كرده و چیزی از دست نداده ام. بلكه دور نیست كه آنچه به دستم نیامده، بیش از این باشد كه به من رسیده و آنچه در كمند جستجو افتاده كمتر از آن باشد كه رمیده.[24]. [صفحه 159]
از قرون اولیه تاریخ اسلام، گردآوری كلمات حضرت امیر به ویژه خطبه های آن بزرگوار، مورد توجه بوده است. چنانچه مسعودی (م 346 ق) می گوید:
صفحه 154، 155، 156، 157، 159.